Калі прыслухацца да ляснога гудзення у калодах-вуллях ці дуплах-борцях – то здаецца, што гэта ня проста насякомыя працуюць, а цэлы сусвет дыхае ў адзіным рытме: дрэва і вулей, лес і чалавек, мёд і кветкі.
У Беларусаў пчала — не «пра вытворчасць», а пра жыццё: пра сваяцтва і сяброўства, пра падзяку і годнасць, пра памяць роду і голас лесу. Таму «Пчаліны Сусвет» — гэта не толькі пра біялогію, але і пра нашы традыцыі: бортніцтва, сябрыну, бонду, святы і прыкметы, вобразы і светаўспрыманне – у якіх пчала гэта жывы пачатак сусвету

Пчаліны сусвет не абмяжоўваецца толькі самой пчалой: ён ахоплівае міфы і павер’і, законы і абрады, песні і легенды, увесь жыццёвы шлях чалавека.
У народнай свядомасці пчала — «Божая казурка». Бортнікі і сёння кажуць, што пчала – “сляза Бога”, ёю сам Бог кіруе (куды ёй паляцець сяліцца і да каго прыляцець).

Паслухаць пчаліны шэпт – https://youtu.be/nxg_3c1EBhI?feature=shared

Адкуль прыйшла пчала: легенды і аповеды продкаў

Беларускія легенды пра паходжанне пчалы часта маюць міфічны характар і пераплятаюцца з сусветнымі сюжэтамі. Адны апавядаюць, што пчала — гэта Богава сляза. «Ішоў Спас па сінім моры. Бачыць, на камені дзяўчына сядзіць і пчала…. што сляза ўпадзе — пчала ўзляціць. Спас і сваю слязу дадаў — і паляцела пчолка большая за ўсіх, іх матка.» Кажуць бортнікі старыя, што пчала нібыта раіцца ў скалах і прылятае да нас (ад гэтага часам тлумачыцца адна з імёнаў пчаліных разведчыц – скалля).

А часам пчолы нараджаліся з жывёл. На Палессі раней хадзілі такія паданні, што нібыта пчолы з’явіліся з галавы ільва, а чмялі з ноздраў мядзьведзя. Ад таго, мядзьведзь раз’юшана дзярэ пчол калі трапляе на іх дупло, бо адчувае канкурэнцыю ільва.

Але ж самы яркі аповяд пра паходжанне пчол гэта такі: калісьці, калі свет толькі зачынаўся стварыў Бог чмялёў, а чорт пчол. Бачыць бог, што мала ў яго толку i прыбытку. Зайшоў ён да чорта паглядзець, што ў яго там. Чорт пакарміў яго мёдам. Спадабаўся Богу мёд. Кажа ён чорту: “будзем мяняцца?”. Чорт, зразумела, не згадзіўся. Кажа Бог: “Бачу, што з табою нічога не зробіш, дык саступі мне хоць адну пчалу”. Падумаў, падумаў чорт, дый згадзіўся. Бог узяў ад чорта пчалу, дунуў на яе, i зрабілася яна маткаю. Запела матка, зазвінела i пачала ўздымацца ўверх. Пчолы ўсе ўзняліся за ёю ды паляцелі. Вось чорт i застаўся ні з чым, a ў бога — i мёд i воск.

Пчолы не толькі аб’ядноўваліся ў роі, яны аб’ядноўвалі і людзей. У традыцыі існавалі два асаблівыя звычаі — сябрына і бонда.
Сябрына — гэта супольнае валоданне пчоламі. Калі рой пералятаў з борці аднаго гаспадара ў борць іншага, людзі станавіліся сябрамі, нават калі не былі родзічамі. Гэтая сябрына магла працягвацца пакаленнямі, перадаючыся разам з пчалінымі сем’ямі. Недарма ў прымаўках казалі: «Сябра — Божы сваяк».
Бонда ж мела характар частавання (і сягае яшчэ сівой даўніны, калі здабытак дзікай прыроды належаў усяму племені ці роду). Калі бортнік вымаў мёд з борці, ён абавязкова дзяліўся ім — з родзічамі, суседзямі, выпадковымі падарожнымі. Кажуць, што нават вораг, які атрымаў бонду, забываў злосць. А хто не дзяліўся, таго чакала бяда — пчолы пакідалі яго і не сяліліся.

Пчолы, як людзі. У іх вялікая сям’я, дзе кожны заняты сваёй працай: адны вырошчаюць маладых пчол, другія прыносяць пыток і нектар, трэція ахоўваюць вулей ад ворагаў і інш. Калі рой дзеліцца — маладыя ляцяць у іншае месца, старыя застаюцца.

Пчаліны шэпт
Я нараджаюся з адной кроплі святла, вільгаці, паху ліпы, што стаіць у лесе. Мая хатка не дом і не сховішча — храм, у якім слупы з воску, і кожны слуп — гэта чыёсьці лета, чыйсьці сад, чыясьці яблыня. Я люблю спакой. Калі хто прыходзіць да мяне з добрымі думкамі, я ведаю: ён не прыйшоў мяне забіваць, ён прыйшоў паглядзець, ці ўсё ў парадку.
Мне кажуць «Божая», і я не спрачаюся. Калі я джалю, я не раблю гэта са злосці. Калі я джалю, я плачу жыццём, і таму мне заўсёды балюча. Я не хачу, каб ты забываў пра гэты кошт.
Калі мне цяжка, я не крычу. Я пачынаю гудзець інакш. Калі вам цяжка — зрабіце тое самае. Не мітусіцеся, не ламайце сабе – а пачніце гудзець глыбей — і вы пачуеце, як вылечваеце саміх сябе.

Я — Пчала. Я маленькая, але ўва мне ёсць цэлы свет, і вы можаце дакрануцца да яго, калі папросіце ціха.
І калі раптам вы захочаце ў мяне апошняе слова, я скажу не словамі, а гукам. Я паднімуся з борці раніцай, калі вы яшчэ п’еце гарбату, і я гукну ў ваш бок: «бз-зззззз», каб вы ўспомнілі — свет вялікі, але вельмі просты: колькі ўзяў — столькі вярні. І яшчэ крыху зверху — на бонду. І яшчэ крыху — на сябрыну. І яшчэ крыху святла — на свечку, што з воску. І тады ўсё будзе добра.