Полацкі князь Усяслаў Брачыславіч (блізу 1029 – 1101 гг.), вядомы па мянушцы “Чарадзей” з’яўляецца адной з самых знакамітых і загадкавых постацяў у беларускай гісторыі. Яшчэ пры жыцці асоба князя ўспрымалася ў міфалагічным рэчышчы. Усяслаў настолькі ўражваў сваіх сучаснікаў, што з ім звязваўся шэраг уяўленняў і паданняў пра звышнатуральныя здольнасці.
У “Аповесці мінулых гадоў” і ў “Слове пра паход Ігаравы” захаваліся апісанні розных цудаў, што былі звязаны з імем полацкага князя. За гэтыя цуды ў пазнейшыя часы Усяслава празвалі “Чарадзеем”.
І ня дзіўна, бо, як сведчыць летапіс, Усяслаў быў народжаны “ад валхвавання” і ад нараджэння ўсё жыццё па парадзе валхвоў насіў загадкавае “язвено на главе”. Што гэта было – ніхто не ведае. У XV ст. невядомы мастак уяўляў гэта кшталту павязанага галаўнога ўбора, які нагадвае карону. Ужо абставіны нараджэння князя лічыліся цудам.
Нараджэнне полацкага князя даследчыкі адносяць да зімы 1028/29 гадоў. Мяркуецца, што нараджэнне Усяслава супала з незвычайнай для нашых краёў нябеснай з’явай, палярным ззяннем, якое ў летапісе пазначана як “знаменье змиево”.
У 1063 г. у Ноўгарадзе рака Волхаў на пяць дзён змяніла накірунак сваёй плыні на зваротны. Гэтая падзея стала прадвесцем будучага паспяховага нападу Усяслава на горад.
У наступным вайсковыя выправы Чарадзея таксама суправаджаліся прыроднымі знакамі. Так, з’яўленне ў 1066 г. каметы Галея таксама ўспрымалася ў якасці прадвесця захопу князем Пскова і Ноўгарада. Камета традыцыйна лічалася знакам вайны і іншых бедстваў.
Сонечнае зацьменне, якое адбылося 19 красавіка 1064 г. таксама было знаменнем гэтых паходаў Усяслава. Апісанне гэтага зацьмення захавала тагачасныя міфалагічныя ўяўленні. Яго прычынай лічылі паглынанне сонца. Сярод індаеўрапейскіх народаў вядомы паданні, што нябесныя свяцілы, у тым ліку сонца, паглынае змей, воўк, чорт, ваўкалак. І як тут не прыгадаць радкі са “Слова пра паход Ігаравы”, дзе гаворыцца, што Усяслаў Брачыславіч уначы бегаў воўкам і “вялікаму Хорсу ваўком шлях перабягаў”. Гэтыя словы разам з летапіснымі звесткамі могуць з’яўляцца розгаласам тагачасных народных павер’яў пра полацкага князя-ваўкалака, які меў здольнасць выклікаць сонечнае зацьменне.
У 1092 г. пры Усяславе ў Полацку адбылося незвычайнае здарэнне – нашэсце таямнічых наўяў на конях, якія білі палачан. Лічыцца, што гэта можа быць рэха падання пра нейкую эпідэмію. Адметна, што ў беларускіх паўночных гаворках захаваліся словы “наўскі” і “навец”, якім называлі толькі памершага нябожчыка, а таксама нябожчыка, які па смерці ходзіць ў сваім целе, кшталту вупыра. Гэтая падзея таксама суправаджалася нябесным знакам – вялікім кругам пасярод неба.
Пазнейшы “Радзівілаўскі летапіс” захаваў некалькі выяў Усяслава Брачыславіча, а таксама малюнак, які паказвае нашэсце наўяў на Полацк. Гэтыя мініяцюры сталі крыніцай натхнення для нашага прынта з цудамі Усяслава.
